ستم ستیزی دردیوان وحدیقه سنایی

عدالت خواهی و ظلم ستیزی از تعالیم عالی اسلام و از مضامینی است که در شعر پارسی، حضوری پر رنگ دارد. شاعران نیز همراه با جامعه با تیغ زبان به جنگ با بیدادگران رفته و با توجه به اوضاع روزگار خویش، با شیوه های مختلف، فریاد اعتراض خود را سر داده اند. سنایی، شاعر «دوران ساز» قرن ششم، هم یک منتقد اجتماعی و هم یک صوفی آرمان گرا است. بخش اعظم انتقادات او در قصاید زهدی و انتقادی و قلندرانه ارائه شده است. هم چنین در حدیقه مثل هر مجموعه ی شعر تعلیمی، هدف معینی دارد. لحن او در حدیقه مثل ندای معلم است. انتقادات او در حدیقه هم چون قصاید اعتراضی تند و بی پروا نیست. به طور کلی انتقادات سنایی به دو شیوه است: گاه مستقیم، بی پروا و ستیهنده، تا آن جا که ظالمان را پست تر از حیوانات می خواند و گاه غیرمستقیم، با زبان پند و اندرز و بیان حکایات زیبا، که ستمگران را نهی از منکر و امر به معروف می نماید و مرگ و سرانجام شوم ظالمان را با استفاده از مفاهیم قرآنی یادآور می شود. سنایی در شعر و اندیشه، حلقه ی اتصال گذشتگان به آیندگان است، صاحب سبک و مبدع و مبتکر در خلق معانی تازه است و زهد و وعظ و افکار صوفیانه و زاهدانه را با منطق حکیمانه درآمیخته است. مروری بر زندگی، اوضاع سیاسی ـ اجتماعی، اندیشه و شعر حکیم سنایی، نگاهی به پیشینه ی ستم ستیزی، توجه به شعر و هنر متعهد و مکارم اخلاق اسلامی، بهره گیری از قرآن و احادیث در ظلم ستیزی و عدالت خواهی، شیوه های مبارزه با ظلم و گروه ظالمان و ره کارهای سنایی در این زمینه، از مضامین عمده ای است که در این پژوهش به پروردن آن روی آورده ام. شعر سنایی تنها نمودار جامعه ی عصر او نیست، تصویری است از زنجیره ی تاریخ اجتماعی ما در همه ی ادوار.